Historia ( http://www.gminanowasol.pl)

Gmina Nowa Sól położona jest na terenie Środkowego Nadodrza. Rzeka Odra dzieli nasz region na dwie części. Ziemie te znajdowały się w granicach historycznych Dolnego Śląska. 
Najstarsze ślady osadnictwa na tym terenie pochodzą z epoki kamienia (tereny Wrociszowa, Przyborowa, Stanów, Nowego Żabna). Są to znaleziska luźne, które świadczą jedynie o przebywaniu ludzi na tym terenie. W okresie mezolitu, na terenie gminy odkryto obozowisko ludności w Lelechowie (prowadzili oni życie koczujące przemieszczając się za stadami zwierząt). Znacznie więcej znalezisk odkryto w epoce brązu (Wrociszów, Przyborów, Stany, Lubięcin, Nowe Żabno, Jodłów, Kiełcz, Buczków, Chełmek, Ciepielów, Dąbrowno). Pod koniec epoki brązu na ziemie gminy napłynęła ludność kultury Łużyckiej. Cmentarzyska tej kultury odkryto na terenie Przyborowa i Ciepielowa. Osadnictwo to trwało nieprzerwanie ok. 600 lat (1300 - 700 p.n.e.). Najazdy Scytów i związana z nimi wędrówka ludów spowodowało likwidację osad kultury Łużyckiej. Od tego czasu na terenie gminy nie zlokalizowano żadnej osady o trwałym charakterze, jedynie na terenie Przyborowa odkryto ślady kultury Przeworskiej. Osadnictwo takie odkryto dopiero we wczesnym średniowieczu (Wrociszów, Rudno, Lubięcin, Nowe Żabno, Kiełcz). Na pobliskich terenach (Nowa Sól, Stare Żabno, Siedlisko) istniały osady trwałe kultury Pomorskiej, później kultury Wenedzkiej, które swym zasięgiem ogarniały tereny dzisiejszej gminy. W V wieku na tereny Nadodrzańskie napłynęła ludność słowiańska. Osady słowiańskie zostały założone w Popęszycach i Solnikach. Na terenie gminy pozostałości śladów Słowian odkryto we Wrociszowie, Rudnie, Lubięcinie, Nowym Żabnie oraz Kiełczu. W okresie wczesnośredniowiecznym ziemie dzisiejszej gminy wchodziły w skład ziem plemienia Dziadoszan. W X wieku w wyniku walk, w których Dziadoszanie zostali pokonani, władzę nad tymi terenami przejęli Czesi. Wraz z przejęciem władzy w państwie Polan przez Bolesława Chrobrego tereny gminy weszły w skład państwa polskiego. Ziemie te stały się świadkiem zmagań polsko-niemieckich za panowania Bolesława Chrobrego, najazdu czeskiego księcia Brzetysława, walk z Niemcami prowadzonych przez Bolesława Krzywoustego. Żadne ślady o tych wydarzeniach nie przetrwały na terenie gminy.

W 1138 roku w wyniku testamentu Bolesława Krzywoustego ziemie polskie zostały podzielone. Tereny gminy weszły w skład dzielnicy śląskiej, nad którą władzę przejął Władysław II Wygnaniec. W XII wieku tereny gminy podlegały kasztelani Bytomskiej, zaś od XIII wieku po zmianie podziału kasztelaniom Bytomskiej, Sławskiej i Kożuchowskiej. Do 1251 roku historia tych ziem ściśle związana jest z historią Śląska. Pierwsze wzmianki w źródłach o osadach na terenie gminy pojawiły się dopiero w XIII wieku. Przeprowadzono wówczas reformę. Wcześniejsze osady rozrzucone na większym obszarze zostały zgrupowane we wsie. Powstały w ten sposób: Nowe Żabno (Neutschau), Przyborów (Tschiefer), Rudno (Rauden), Lipiny (Lippen), Chełmek (Kölmachen), Lubięcin (Libenzig), Lubieszów (Liebschütz), Kiełcz (Költsch), Jodłów (Tarnaudorf), Dąbrowno (Eichau). W średniowieczu powstały również nowe miejscowości, w których przeważającym elementem narodowościowym byli Niemcy: Buczków (Buchwald), Jeziorna (Kattersee), Lelechów (Louisdorf), Stany (Aufhalt), Stara Wieś i Wrociszów (Heinzendf). 
W 1251 roku w wyniku podziału z Dzielnicy Śląskiej wyodrębniono Księstwo Głogowskie w skład, którego weszły tereny gminy. W 1343 roku w wyniku walk z Czechami i Polakami Książe Głogowski zmuszony został do złożenia hołdu lennego Królowi Czech Janowi Luksemburczykowi, w związku z czym ziemie przeszły pod zwierzchność czeską. Również w XIV wieku nastąpił nowy podział administracyjny na dystrykty. Ziemie gminy weszły w skład dystryktów Sławskiego i Kożuchowskiego. 
Powstałe wsie do końca XIII wieku były wsiami książęcymi, jednak z czasem stały się lennami rodów rycerskich w większości pochodzenia niemieckiego. Była to celowa polityka królów czeskich, którzy nadając ziemie Niemcom zmniejszali wpływy książąt piastowskich. Jedynie Rudno stanowiło własność książęcą, a od XIV wieku klasztorną. Wrociszów stał się własnością Kożuchowa. 
W 1476 roku w Księstwie Głogowskim wybuchły wojny sukcesyjne, które niszczyły księstwo, od 1491 roku władzę w księstwie przejęli Jagiellonowie. Zarządzał nim Zygmunt Jagiellończyk (późniejszy król polski Zygmunt I Stary). W 1506 roku po wyborze Zygmunta na króla Polski księstwo wróciło pod panowanie Czech. Od 1526 roku władzę nad nim przejęli Habsburgowie. 
W okresie średniowiecza nie ominęły terenów dzisiejszej gminy kataklizmy, czego przykładem może być wielki głód jaki zapanował na tych terenach w 1315 roku. Z tego powodu na terenie Lipin zmarło 50% mieszkańców. Zaś w 1565 roku ziemie te nawiedziła olbrzymia niespotykana dotąd powódź w wyniku, której ucierpiały wsie Przyborów i Kiełcz. W XVI lub XVII wieku powstała wieś Stary Staw.

Granice Księstwa Głogowskiego przetrwały bez zmian do XVIII wieku, a co za tym idzie wszystkie ziemie gminy wchodziły w jego skład. W XVI i XVII wieku na terenie śląska powstały wielkie własności ziemskie, duża część terenu gminy weszła w skład olbrzymich majątków Rechenbergów. Na terenach dzisiejszej gminy najwięcej posiadłości miała rodzina Schönaichów, która odkupiła od następców Rechenbergów część ich włości, a na swą siedzibę obrała zamek w Siedlisku. Doprowadzili oni w XVII wieku do powstania majoratu Carolath. Pod ich panowaniem znalazły się wsie: Chełmek, Lipiny, Rudno, Dąbrowno oraz część Stanów. Coraz większy wpływ na przyległe wsie zaczęła odgrywać osada solna. Do jej domen zaliczone zostały: Przyborów oraz Kiełcz. 
Kolejnym znaczącym okresem w historii gminy jest czas trwania wojny trzydziestoletniej. Przez teren gminy przemaszerowały wojska szwedzkie, które spaliły kościół w Rudnie. Przez Odrę przeprawiały się w okolicach Stanów, gdzie również założyły obóz warowny. Podczas wojny trzydziestoletniej nastąpił odpływ z terenów gminy ludności pochodzenia polskiej, a napłynęła ludność pochodzenia niemieckiego. Historia gminy związana jest ściśle z rzeką Odrą, co kilkadziesiąt lat dochodziło do niszczycielskich powodzi (1625, 1736, 1872, 1903). 
W 1740 roku tereny gminy wraz z całym Śląskiem przeszły pod panowanie króla Prus Fryderyka II. Nastąpiła reforma administracji, w wyniku której gmina znalazła się w Departamencie Kamero-Wojennym w Głogowie, w powiecie kożuchowskim. Również w XVIII wieku powstała osada przewoźników rzecznych na terenie Starej Wsi (w późniejszym czasie powstanie z tego wieś Alte Fahre). 
Spokojne życie mieszkańców zakłóciły wojny napoleońskie. Wojska napoleońskie trzykrotnie przeprawiały się przez Odrę w okolicy Starej Wsi (1807, 1812, 1813). W 1813 roku doszło w okolicach wsi Lipiny do potyczki wojsk Francuskich z wojskami rosyjskim. W XIX wieku doszło do powstania wolnych chłopów (w wyniku reform w Prusach). Między innymi wieś Lubięcin podzielona została na dwie części: własność szlachecką i wolnych chłopów. Na przełomie XVIII i XIX wieku powstały wsie Stawy, Okopiec, Radosławice, Helenówka, Józefów. 
Druga połowa XIX wieku to olbrzymi postęp techniczny w zjednoczonych Niemczech, szczególnie szybko rozwijała się budowa kolei żelaznej przydatnej zarówno podczas przewozów pasażerów jak i towarów. W 1889 roku powstała linia kolejowa łącząca Nową Sól z Kożuchowem. Przebiegała ona przez Ciepielów, w którym wybudowano stację kolejową. W latach 1903 - 1907 wybudowana została linia kolejowa łącząca Nową Sól z Wolsztynem, przebiegała ona w okolicach wsi: Stany (gdzie wybudowano most kolejowy), Lipiny i Lubięcin, gdzie wybudowano stacje kolejowe. W okresie tym wybudowany został most na Odrze (1871), który znacznie ułatwił łączność mieszkańcom pobliskich osad oraz dopomógł w rozwoju szlaków handlowych.

W okresie pierwszej wojny światowej mieszkańcy gminy brali czynny udział w walkach, czego dowodem jest wybudowany w latach dwudziestych XX wieku pomnik bohaterów tejże wojny. Po dojściu do władzy Hitlera w Niemczech nastąpiła zmiana nazw niektórych miejscowości, które nowa władza uznała za zbyt słowiańskie: Przyborów - Tschiefer - Zollbrüken, Ciepielów - Tschöplau - Waldruh, Nowe Żabno - Neutschuu - Schlifen. 
Zdobycie przez wojska radzieckie ziem dzisiejszej gminy po drugiej wojnie światowej (wszystkie miejscowości dzisiejszej Gminy Nowa Sól zostały wyzwolone przed 14 lutego 1945 roku) kosztowało życie kilkudziesięciu żołnierzy radzieckich. Świadczą o tym powojenne małe cmentarze żołnierzy radzieckich znajdujące się w Lipinach, Lubięcinie, oraz Ciepielowie. Cmentarze te podczas porządkowania nekropolii i tworzenia cmentarzy żołnierzy radzieckich w 1948 roku, zostały zlikwidowane, a ciała przewieziono na cmentarz kożuchowski. 
Administracja na terenach należących obecnie do gminy wprowadzona została w pierwszych miesiącach 1945 roku. Miała ona za zadanie przejąć te ziemie oraz doprowadzić do osiedlenia się jak największej liczby polskich osadników. Początkowo na obszarze tym funkcjonowały dwie gminy: Gmina Lipiny obejmująca 14 miejscowości: Buczków, Chełmek, Dąbrowno, Drogoniów, Jeziorna, Jodłów, Józefów, Lipiny, Lubięcin, Okopiec, Przyborów, Radosławice, Stany, Stawy oraz Gmina Stary Cień (tak w latach powojennych nazywano Stare Żabno) obejmująca 9 miejscowości: Ciepielów, Kiełcz, Lelechów, Nowe Żabno, Opalenica (nazwa Wrociszowa do lat 40-tych), Stara Wieś, Stary Staw. W 1946 roku gminę przeniesiono do Opalenicy. Taki podział administracyjny istniał do roku 1954, kiedy decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej powiat nowosolski podzielono na gromady. Miejscowości dzisiejszej gminy weszły w skład następujących Gromad: Gromada Stare Żabno (Kiełcz, Nowe Żabno, Stara Wieś,), Gromada Wrociszów (Ciepielów, Lubieszów, Rudno, Stary Staw, Wrociszów), Gromada Studzieniec (Lelechów), Gromada Lipiny (Lipiny, Stany), Gromada Lubięcin (Buczków, Chełmek, Dąbrowno, Drogoniów, Jeziorna, Jodłów, Józefów, Lubięcin, Okopiec, Radosławice, Stany), Gromada Przyborów (Przyborów). Podział ten przetrwał jedynie cztery lata. W 1958 roku zlikwidowano Gromadę Przyborów oraz Gromadę Lipiny. Przyborów włączono do Gromady Stare Żabno, a Lipiny i Stany do Gromady Lubięcin. Kolejna zmiana nastąpiła w 1961 roku - włączono wówczas wieś Lelechów do Gromady Wrociszów, zaś z Gromady Stare Żabno wyłączono wieś Stare Żabno i włączono ją do miasta. Po dziesięciu latach funkcjonowania administracji w tym kształcie nastąpiły istotne zmiany. W 1972 roku zlikwidowano Gromadę Wrociszów, a wsie wchodzące w jej skład włączono do Gromady Stare Żabno, jednocześnie zmieniając nazwę Gromady na Nową Sól. Od tego czasu na terenie dzisiejszej Gminy Nowa Sól istniały dwie Gromady: Gromada Lubięcin i Gromada Nowa Sól. W 1972 roku powrócono do starych nazw gminy. Kolejna zmiana dokonała się w 1976 roku. Decyzją Wojewódzkiej Rady Narodowej zlikwidowano Gminę Lubięcin, a wsie wchodzące w jej skład włączono do Gminy Nowa Sól. Tak powstała jednostka administracyjna, która bez większych zmian przetrwała do chwili obecnej.

Oprac. Piotr Graczyk

Historia powstała w oparciu o materiały: